حمام حاج صالح در بافت قدیمی سقز و در مجموعه بازار بالا مجاور کاروانسرای تاجوانچی ساخته شده است. قدمت حمام حاج صالح حمام به دوران صفویه بازمی‌گردد اما بخش‌هایی از آن در دوران زندیه به بنا الحاق گشته و در واقع قدیمی‌ترین حمام به جا مانده در شهر سقز است. در مقطعی از زمان شخصی به اسم حاجی صالح که از رجال صاحب سقز بوده اقدام به خرید این بنا نموده و به همین دلیل به حمام حاجی صالح مشهور گشته ولیکن با توجه به سبک معماری و دیگر شواهد موجود بانی حمام شخص دیگری غیر از حاجی صالح بوده است.

حمام حاج صالح دارای کلیه بخش های یک حمام تاریخی شامل بینه- سربینه- خزینه خلوتیها – شاه نشینها، دهلیزها و راهروها و تون انبار (مخزن سوخت حمام)، سیستم آبیاری و فاضلاب می‌باشد. سقف بنا به صورت تاق و گنبد می باشد که در قسمت های بینه و سربینه هشت عدد ستون سنگی این سقف گنبدی را نگاه داشته اند. در خصوص تزئینات بکار رفته در این حمام نیز قابل ذکر است که قسمت های مختلف حمام آهکبری گردیده که شامل صحنه های شکار داستان های حماسی و نیز نقوش طبیعی می باشد.

نورگیرها در مرکز هر گنبد نور بیرون را به داخل محیط حمام می‌کشاند. حفر‌ه‌های حجاری شده در سکوها نیز به عنوان جاکفشی استفاده می‌شده است و افراد در مدتی که در حمام مشغول استحمام بوده‌اند، دمپایی‌های چوبی به پا داشته‌اند. آب گرم مورد نیاز برای استحمام را از درون خزینه با سطل بیرون می کشیده اند در زیر خزینه “دیگ هفت جوش” حمام قرار می گرفته و از این طریق گرمای تون یا گرمخانه ی حمام به آب منتقل می شده و آن را گرم می ساخته است. البته غوطه خوردن در آب خزینه خود بخشی از مراحل استحمام و در واقع آخرین مرحله آن بوده است.

حمام حاج صالح از ابتدای ساخت تا سال ۱۳۵۴ حمام عمومی بوده ولیکن متاسفانه از این سال به بعد تا سال ۱۳۷۳به عنوان زورخانه مورداستفاده قرار گرفته و دخل و تصرفات مخربی که در این تغییر کاربری بر روی حمام انجام شده و از سال ۱۳۷۳ به بعد متروکه بوده و هیچ گونه کاربری نداشته است تا بالاخره در سال ۱۳۸۱ توسط سازمان میراث فرهنگی استان کردستان خریداری شد و این محل برای موزه سقز در نظر گرفته شده است و با انجام مرمت چندین ساله شرایط برای تبدیل شدن به موزه شهرستان سقز در حال آماده شدن است.

بعد از انقلاب اسلامی حمام حاج صالح تا مدتی تعطیل و متروکه باقی ماند و نوادگان و فرزندان حاج صالح نیز درصدد فروش حمام و تبدیل آن به مغازه بودند اما میراث فرهنگی استان کردستان برای جلوگیری از تخریب آن حمام را خریداری کرده و از مدتی پیش عملیات مرمت و بازسازی در این بنا آغاز شده است و پس از پایان اقدامات مرمتی، این حمام تاریخی به موزه تغییر کاربری خواهد داد.

حمام حاج صالح به شماره ۲۸۳۰ در سال ۱۳۷۹در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.منبع مکانبین